Andere landen proberen steeds vaker invloed uit te oefenen op onze samenleving. Recente technologische ontwikkelingen spelen een grote rol bij het heimelijk vergaren van politieke en economische informatie. Uit onderzoek van de Algemene Inlichten- en Veiligheidsdienst (AIVD) blijkt dat ons land steeds vaker het doelwit is van cyberspionage.
Statelijke actoren
Volgens de AIVD wordt Nederland voor andere landen -ook wel statelijke actoren genoemd- met de dag aantrekkelijker voor cyberspionage. Dat komt omdat ons land tot “de meest ontwikkelde naties van de wereld op het gebied van economie, wetenschap en techniek” behoort. Deze landen zijn geïnteresseerd in allerlei soorten informatie. De AIVD maakt daarbij een onderscheid tussen politieke en economische informatie.
Politieke spionage
Bij politieke spionage proberen statelijke actoren invloed uit te oefenen op bestuurlijk-politieke processen. Dat proberen ze door binnen te dringen bij ministeries, inlichtingen- en veiligheidsdiensten, politieke partijen en cultureel-maatschappelijke instellingen. De inlichtingen die statelijke actoren daarbij verzamelen worden volgens de AIVD gebruikt als voorbereiding op politieke en maatschappelijke ontwikkelingen. Met deze info proberen hackers invloed uit te oefenen op besluitvorming, en mogelijk verkiezingen te beïnvloeden.
Sinds MH17
Sinds het neerhalen van vlucht MH17 (juli 2014) voert Rusland meer cyberaanvallen uit op ons land. Volgens de inlichtingendienst verzamelt Rusland inlichtingen die gebruikt kunnen worden om de eenheid en de internationale samenwerking in NAVO- en EU-verband te ondermijnen. Tegelijkertijd probeert het Oost-Europese land op deze manier haar eigen geopolitieke invloed in Europa te vergroten. “Het afgelopen jaar was Nederland opnieuw een interessant spionagedoelwit voor Rusland”, zo concludeert de AIVD in haar jaarverslag.
Politieke spionage vindt volgens de AIVD plaats met klassieke en digitale middelen. “Ondanks investeringen in de digitale weerbaarheid van publieke instellingen blijven statelijke actoren, zoals Russische, Iraanse en Chinese, zeer succesvol in het compromitteren van (overheids)systemen binnen en buiten Nederland”, zo valt te lezen in het jaarverslag.
Economische spionage
Bij economische spionage proberen kwaadwillende landen (delen van) de Nederlandse economie plat te leggen. Vitale onderdelen van Nederlandse topsectoren als ICT-systemen van de infrastructuur van cruciale nutsvoorzieningen (elektriciteit, drinkwater, internet) zijn in het bijzonder geliefde doelwitten van cybercriminelen.
De grootste dreiging op het vlak van economische spionage, is China. Uit onderzoek van de AIVD blijkt dat Nederlandse topsectoren meer dan eens doelwit zijn geweest van digitale spionage. “De Chinese interesse richt zich op hoogwaardige Nederlandse technologie in verschillende sectoren”, zo schrijft de veiligheidsdienst.
China economische ontwikkeling bevorderen
Met de spionageactiviteiten probeert China volgens de AIVD haar eigen economische ontwikkeling te bevorderen. “Het Chinese economisch beleid is primair gericht op overgang van een productie-economie naar een kenniseconomie die grotendeels onafhankelijk is van buitenlandse technologie.” Landen die aan de Nieuwe Zijderoute liggen zijn geregeld doelwit van digitale spionage. De AIVD waarschuwt dat we de spionageactiviteiten van China nauwlettend in de gaten moeten houden:
“De AIVD verwacht dat de economische en politieke invloed van China op korte en lange termijn groeit. Daarnaast verwacht de AIVD dat de forse Chinese investeringen in nieuwe opkomende technologieën zoals kunstmatige intelligentie, kwantumcomputing en 5G-communicatie ertoe leiden dat China hierin marktleider kan worden.
Het risico bestaat dat China door deze technische dominantie de technologische standaarden voor de toekomst bepaalt, en daarmee afhankelijkheid van Chinese technologie creëert voor de rest van de wereld. Deze potentiële afhankelijkheid maakt het Nederlandse bedrijfsleven op termijn nog kwetsbaarder voor (digitale) spionage en mogelijk ook voor sabotage.”
Nederland uitermate kwetsbaar
De AIVD schrijft in haar jaarverslag dat Nederland uitermate kwetsbaar is voor cyberspionage vanwege de globalisering. Nederlandse bedrijven hebben vestigingen in het buitenland waar ze met lokale mensen werken. Deze hebben soms verregaande toegang tot bedrijfsinformatie, waar het hoofdkantoor in ons land niet altijd zicht of controle op heeft. Als deze bedrijven niet de juiste beveiligingsmaatregelen nemen, levert dat extra risico’s op voor cyberspionage. En door overnames van vitale infrastructuren door buitenlandse bedrijven, verliezen we als land de controle over deze voorzieningen. “Dit verlies van zeggenschap kan ook voor onwenselijke economische en politieke afhankelijkheden zorgen, naast spionage- en sabotagerisico’s”, aldus de AIVD.
Naast China houden ook landen als Iran en Turkije zich meer en meer bezig meet cyberspionage in ons land. “Momenteel ontbreekt het staten aan de intentie om digitale spionage tegen Nederland in te zetten”, zo zegt de veiligheidsdienst. Dat zou zomaar van de ene op de andere dag kunnen veranderen. Hierdoor riskeert ons land imagoschade, maar is tevens slecht voor bondgenootschappelijke belangen en schadelijk voor de integriteit van de Nederlandse ICT-infrastructuur.
Heimelijke beïnvloedingsoperaties
Het verspreiden van desinformatie of fake news is volgens de AIVD steeds vaker onderdeel van “heimelijke beïnvloedingsoperaties”. Vooral Rusland maakt zich hier schuldig aan om de publieke opinie en het verloop van het MH17-proces te beïnvloeden. De inlichtingen- en veiligheidsdienst waarschuwt de overheid hiervoor: “Het land [Rusland, red.] beschikt hiertoe over steeds meer geavanceerde technische capaciteiten en IT-systemen, maar maakt ook gebruik van individuen, die parallel aan hun eigen belang ook het belang van Rusland dienen. De impact op Nederland lijkt vooralsnog beperkt.”
Voorlichtingscampagnes
Om de kans op cyberspionage te verkleinen houdt de AIVD voorlichtingscampagnes. Het afgelopen jaar is de dienst bij diverse bedrijven langs geweest om presentaties over het onderwerp te geven. Overheidspartners als de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), ministeries, provincies en grote steden werden bijgepraat over concrete spionagedreigingen.
In 2019 heeft de AIVD 9 ambtsberichten en 41 inlichtingenrapporten over spionage en ongewenste buitenlandse inmenging uitgebracht.
