Datalekken in beeld: Een overzicht van cyberveiligheid in Nederland 2023

EN: Click here and choose your language using Google's translation bar at the top of this page ↑

In 2023 werden er maar liefst 25.694 datalekken gemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Dit hoge aantal toont aan dat de digitale veiligheid in Nederland nog steeds onder grote druk staat. Datalekken variëren van verkeerd verzonden brieven tot complexe cyberaanvallen, en ze hebben allemaal gemeen dat ze de persoonlijke informatie van mensen onbedoeld blootleggen. Ondanks de inspanningen om de digitale infrastructuur te beveiligen, blijven datalekken een terugkerend probleem, mede vanwege het steeds grotere gebruik van data in onze samenleving.

De alomtegenwoordige uitdaging van datalekken

Een significant deel van de gemelde datalekken betrof ernstige cyberaanvallen, waarbij persoonlijke en soms zeer gevoelige gegevens werden blootgesteld. De AP heeft vastgesteld dat veel organisaties het risico van deze lekken onderschatten, wat vaak resulteert in onvoldoende communicatie naar de getroffen personen. Dit is zorgwekkend omdat juist kennis van een datalek mensen kan helpen zich beter te beschermen tegen bijvoorbeeld phishingaanvallen, die vaak volgen op dergelijke incidenten.

De impact van datalekken is niet te onderschatten. Ze kunnen leiden tot identiteitsdiefstal, financiële fraude en een verlies van vertrouwen in digitale systemen. Organisaties, groot en klein, moeten daarom niet alleen verplicht worden om lekken te melden maar ook om adequaat te reageren door getroffenen correct en tijdig te informeren. Het is cruciaal dat zij de ernst van de situatie inzien en proactief handelen om verdere schade te voorkomen.

Het rapport van de AP benadrukt ook de noodzaak voor organisaties om hun systemen en procedures regelmatig te testen en te evalueren. Dit helpt niet alleen om potentiële zwakke plekken te identificeren voordat ze kunnen worden misbruikt, maar versterkt ook de algemene digitale weerbaarheid van de organisatie tegen toekomstige aanvallen. De digitale samenleving is in een constante staat van evolutie, en onze beveiligingsstrategieën moeten zich even snel ontwikkelen om effectief te blijven.

Acties en interventies van de Autoriteit Persoonsgegevens

Uit het rapport van 2023 blijkt dat de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) actief ingrijpt bij organisaties die nalaten de juiste maatregelen te treffen na een datalek. Een voorbeeld hiervan is de cyberaanval op IT-leverancier Nebu, waarbij de AP moest ingrijpen bij 34 klantorganisaties. Deze organisaties hadden de risico's van het datalek onderschat en de betrokken personen niet op de hoogte gesteld. Na de interventie van de AP hebben deze organisaties hun verantwoordelijkheid alsnog genomen en de getroffen personen geïnformeerd. Dit toont aan hoe belangrijk het is voor organisaties om een realistische risico-inschatting te maken en snel en adequaat te handelen.

Naast het ingrijpen bij concrete incidenten, zet de AP ook in op preventie en bewustwording. Organisaties worden aangemoedigd om 'datalek-oefeningen' te doen, waarbij ze kunnen leren hoe te reageren op een datalek. Dit is vooral belangrijk voor kleinere organisaties die misschien nog nooit met een groot lek te maken hebben gehad, maar ook voor grote bedrijven waarbij een gecoördineerde aanpak noodzakelijk is om efficiënt en effectief te handelen.

De digitalisering van onze samenleving gaat gepaard met een toenemende afhankelijkheid van data, wat het risico op datalekken vergroot. Organisaties moeten niet alleen technisch, maar ook organisatorisch voorbereid zijn op deze risico's. Een goede voorbereiding en een snelle reactie zijn essentieel om de schade van datalekken te beperken. Dit vereist een cultuurverandering binnen organisaties, waarbij de bescherming van persoonsgegevens en de privacy van klanten en burgers hoog in het vaandel staan.

Dit alles benadrukt de noodzaak voor een samenleving waarin organisaties niet alleen door regelgeving worden gedreven om persoonsgegevens te beschermen, maar ook intrinsiek gemotiveerd zijn om zorgvuldig met deze gegevens om te gaan. Een samenleving waarin de digitale weerbaarheid van zowel individuen als organisaties groeit, en waar we ons bewust zijn van de continue uitdagingen die de bescherming van persoonsgegevens met zich meebrengt.

Versterken van digitale weerbaarheid door samenwerking en innovatie

In de context van toenemende digitale dreigingen is de samenwerking tussen verschillende toezichthouders onder de NIS2-richtlijn van cruciaal belang om de digitale weerbaarheid van organisaties te versterken. De NIS2-richtlijn helpt bij het waarborgen van een hoge gemeenschappelijke mate van beveiliging van netwerk- en informatiesystemen binnen de EU. De Autoriteit Persoonsgegevens werkt onder deze richtlijn samen met andere toezichthouders om ervoor te zorgen dat datalekken die een significante impact kunnen hebben op de bedrijfscontinuïteit, adequaat worden aangepakt.

Een ander belangrijk initiatief van de AP in 2023 was de samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) om data uit datalekken beschikbaar te stellen voor wetenschappelijk onderzoek. Dit project maakt het mogelijk voor onderzoekers om beter te begrijpen hoe datalekken voorkomen en hoe ze het best kunnen worden aangepakt. Door deze gegevens beschikbaar te stellen, draagt de AP bij aan een betere onderbouwing van beleid en verbetering van de praktijken rondom datalekpreventie en -respons.

De grote aantallen datalekken in sectoren zoals gezondheidszorg en openbaar bestuur tonen aan dat geen enkele sector immuun is voor cyberaanvallen. In 2023 waren er bijna 9.000 datalekmeldingen vanuit de gezondheidssector en ruim 4.000 vanuit het openbaar bestuur. Deze sectoren bevatten gevoelige persoonsgegevens die bijzonder aantrekkelijk zijn voor cybercriminelen. Het is daarom essentieel dat organisaties binnen deze sectoren bijzonder waakzaam zijn en robuuste beveiligingsmaatregelen implementeren.

De AP speelt een cruciale rol in het toezicht op en de handhaving van de naleving van de wetgeving omtrent datalekken. Door risicogestuurd toezicht te combineren met actieve interventies en samenwerkingen, streeft de AP ernaar om de bescherming van persoonsgegevens te versterken en de digitale weerbaarheid van de samenleving als geheel te verhogen. Dit is van groot belang, aangezien het vertrouwen van burgers en consumenten in digitale diensten essentieel is voor de functionering van onze moderne samenleving.

Praktische stappen naar betere beveiliging en bewustwording

Terwijl we de uitdagingen rondom datalekken erkennen, is het duidelijk dat het melden van deze incidenten slechts de eerste stap is in een reeks van noodzakelijke acties. Het correct en tijdig informeren van slachtoffers speelt een cruciale rol in de bescherming tegen de verdere gevolgen van datalekken, zoals identiteitsfraude en oplichting. De lage risico-inschatting door sommige organisaties, zoals gebleken uit de cyberaanval bij Nebu, benadrukt het belang van een correcte beoordeling van de impact van datalekken. Organisaties moeten leren uitgaan van het ernstigste scenario, vooral wanneer het gaat om persoonsgegevens.

De verhalen van organisaties zoals Amsta en La Providence tonen aan dat, hoewel de initiële reactie op een datalek uitdagend kan zijn, een afgewogen en weloverwogen communicatie naar de getroffenen toe een significant verschil kan maken in hun beleving en reactie. Het trainen van personeel en het oefenen van datalekscenario's zijn praktische stappen die organisaties kunnen nemen om beter voorbereid te zijn op dergelijke incidenten.

In conclusie, de digitale samenleving brengt vele voordelen, maar ook nieuwe risico's zoals datalekken. Het is van vitaal belang dat zowel individuen als organisaties een actieve rol spelen in het beschermen van persoonsgegevens. Organisaties moeten niet alleen voldoen aan de wettelijke vereisten voor het melden van datalekken, maar ook proactief werken aan het versterken van hun digitale weerbaarheid. Dit vereist een continue evaluatie en aanpassing van hun beveiligingspraktijken en een open dialoog met autoriteiten zoals de AP.

Door samen te werken en best practices te delen, kunnen we een samenleving creëren waarin iedereen zich veilig kan voelen in de omgang met digitale technologieën. Het beschermen van persoonsgegevens is niet alleen een wettelijke verplichting, maar ook een fundamentele bouwsteen voor het vertrouwen in onze digitale toekomst.

Begrippenlijst: Sleutelwoorden uitgelegd

• Datalek - Dit gebeurt wanneer persoonlijke informatie onbedoeld wordt blootgesteld, gedeeld of gestolen, wat kan leiden tot privacy- en beveiligingsrisico's voor de betrokken personen.

• Autoriteit Persoonsgegevens (AP) - De Nederlandse toezichthouder die verantwoordelijk is voor het toezicht op de naleving van de wetgeving op het gebied van bescherming van persoonsgegevens.

• Phishing - Een soort cyberaanval waarbij criminelen nepberichten (zoals e-mails of sms) versturen die lijken te komen van betrouwbare bronnen, met als doel persoonlijke informatie te stelen.

• Identiteitsfraude - Een misdrijf waarbij iemand persoonlijke gegevens van een ander zonder toestemming gebruikt, meestal om geld te stelen of andere voordelen te verkrijgen.

• NIS2-richtlijn - Dit staat voor de herziene richtlijn betreffende de beveiliging van netwerk- en informatiesystemen binnen de EU. Het is een regelgevend kader bedoeld om de cybersecurity van lidstaten te verbeteren.

• Digitale weerbaarheid - Het vermogen van een individu of organisatie om zich te verdedigen tegen, snel te herstellen van, en zich aan te passen aan digitale dreigingen zoals cyberaanvallen en datalekken.

• Risicogestuurd toezicht - Een aanpak waarbij de toezichthouder zich concentreert op de gebieden waar het risico op overtredingen en de mogelijke gevolgen daarvan het grootst zijn.

• Interventie - Een actie ondernomen door een toezichthoudende autoriteit, zoals de AP, om in te grijpen bij organisaties die de regels overtreden, vaak om naleving af te dwingen.

• Datalek-oefening - Een gesimuleerd scenario uitgevoerd door een organisatie om te testen hoe goed ze voorbereid zijn op een echt datalek en om de reactieprocedures te verbeteren.

• Persoonsgegevens - Alle informatie die direct of indirect kan worden gebruikt om een individu te identificeren, zoals namen, adressen, e-mailadressen, en meer gevoelige gegevens zoals medische informatie.