Wat als zonnepanelen gehackt worden? De gevolgen voor onze samenleving en hoe zich voor te bereiden

Reading in 🇬🇧 or another language

De kwetsbaarheid van zonnepanelen voor cyberaanvallen

In het huidige tijdperk van digitale transformatie zijn zonnepanelen niet alleen een bron van duurzame energie, maar ook een potentieel doelwit voor cybercriminelen. Zonnepaneelsystemen, die vaak via internet verbonden zijn voor monitoring en beheer, zijn kwetsbaar voor hacking. Een recent incident waarbij een Nederlandse ethische hacker de controle kreeg over vier miljoen zonnepanelen, verspreid over 150 landen, illustreert deze dreiging op dramatische wijze. De ontdekking bevestigde de wet van Hyppönen: "If it’s smart, it’s vulnerable." Zonnepaneelsystemen bevatten namelijk slimme technologie die, als deze niet adequaat beveiligd is, een groot risico vormt voor zowel individuele gebruikers als voor de nationale infrastructuur​.

Het probleem begint bij de basis: de omvormers die in zonnepaneelsystemen worden gebruikt om gelijkstroom (DC) om te zetten in wisselstroom (AC) die naar het elektriciteitsnet kan worden gestuurd. Deze omvormers, evenals de software die ze aanstuurt, zijn vaak onvoldoende beveiligd. In Nederland produceert het zonne-energiesysteem op een zonnige dag een vermogen dat gelijk staat aan veertig kerncentrales. Deze systemen zijn echter bijzonder kwetsbaar door het gebrek aan adequate beveiligingsmaatregelen. De mogelijkheid voor hackers om deze systemen op afstand uit te schakelen of te manipuleren, maakt de situatie bijzonder zorgwekkend​.

Potentiële gevolgen van een cyberaanval op zonnepanelen

De gevolgen van een cyberaanval op zonnepaneelsystemen kunnen verstrekkend zijn en hebben de potentie om de samenleving op meerdere niveaus te beïnvloeden. In het ergste geval kan een hacker de controle overnemen van een significant deel van de zonnepanelen in een land, of zelfs wereldwijd, en deze systemen gelijktijdig uitschakelen. Dit zou kunnen leiden tot een abrupte onderbreking van de stroomvoorziening, wat niet alleen gevolgen heeft voor huishoudens en bedrijven, maar ook voor kritieke infrastructuren zoals ziekenhuizen en transportnetwerken​.

Een ander gevaarlijk scenario is het manipuleren van de spanning die door omvormers wordt gegenereerd. Dit zou kunnen leiden tot een overbelasting van het elektriciteitsnet, met als resultaat schade aan elektrische apparaten, brandgevaar, en mogelijk zelfs grootschalige stroomuitval. Omdat veel van deze systemen met elkaar verbonden zijn binnen een Europees synchroon netwerk, kunnen de gevolgen van een dergelijke aanval niet alleen Nederland, maar heel Europa treffen. Het effect van een aanval die op het juiste moment en op de juiste manier wordt uitgevoerd, kan desastreus zijn, met potentieel wekenlange stroomuitval als gevolg​.

Daarnaast is er ook een geopolitiek risico verbonden aan deze cyberdreigingen. Veel van de hardware en software die worden gebruikt in zonnepaneelsystemen, worden geleverd door buitenlandse, vaak Chinese, bedrijven. Dit brengt extra onzekerheden met zich mee, vooral in een tijd waarin geopolitieke spanningen hoog oplopen. Een aanval door een statelijke actor zou kunnen worden gezien als een daad van oorlog, met alle gevolgen van dien voor internationale betrekkingen en veiligheid​.

Hoe realistisch is dit scenario?

Het idee dat zonnepaneelsystemen op grote schaal gehackt kunnen worden, klinkt misschien als een ver-van-je-bed-show, maar het is een reëel en groeiend gevaar. De recente ontdekkingen door ethische hackers laten zien hoe eenvoudig het kan zijn om toegang te krijgen tot deze systemen. Bijvoorbeeld, een Nederlandse ethische hacker ontdekte kwetsbaarheden in de firmware van omvormers, waardoor hij potentieel miljoenen systemen kon overnemen. Deze kwetsbaarheden zijn niet uniek voor Nederland; vergelijkbare problemen zijn wereldwijd gerapporteerd​​.

De risico's worden verder vergroot door de complexiteit en de onderlinge afhankelijkheid van moderne energie-infrastructuren. Met de opkomst van Home Energy Management Systems (HEMS), die zonnepanelen verbinden met batterijen en laadpalen, wordt de kwetsbaarheid alleen maar groter. Elk van deze componenten is verbonden met internet en biedt potentieel toegangspunten voor cyberaanvallers. Daarnaast zijn er zorgen over de cyberveiligheid van handelsplatformen die energie in- en verkopen, die vaak weinig tot geen aandacht besteden aan beveiliging​.

Het feit dat de meerderheid van de zonne-energie-infrastructuur in Nederland afhankelijk is van buitenlandse fabrikanten, maakt de situatie nog nijpender. Statelijke actoren zoals China of Rusland zouden, in theorie, toegang kunnen krijgen tot deze systemen en deze manipuleren voor geopolitieke doeleinden. De vraag is dan niet of, maar wanneer een dergelijke aanval zal plaatsvinden, en hoe goed we daarop voorbereid zijn​.

Wat kunnen we doen om ons voor te bereiden?

Het is duidelijk dat de dreiging van een cyberaanval op zonnepaneelsystemen serieus moet worden genomen. Maar wat kunnen we doen om ons voor te bereiden en onszelf te beschermen? Een van de eerste stappen is het vergroten van het bewustzijn onder alle betrokken partijen – van fabrikanten tot consumenten. Iedereen die betrokken is bij de productie, installatie, en het beheer van zonnepaneelsystemen moet zich bewust zijn van de risico's en moet proactief maatregelen nemen om deze risico's te beperken​.

Er zijn verschillende technische maatregelen die kunnen worden genomen om de cyberveiligheid van zonnepaneelsystemen te verbeteren. Dit omvat het regelmatig bijwerken van firmware, het gebruik van sterke wachtwoorden, en het beperken van de toegang tot kritieke systemen. Daarnaast is het belangrijk dat er strenge reguleringen en toezicht komen op de cyberbeveiliging van deze systemen. De recente NIS2-richtlijn van de Europese Unie en de voorgestelde Cyber Resilience Act zijn goede stappen in deze richting, maar er is meer nodig​.

Ten slotte moeten consumenten zich bewust zijn van de risico's die gepaard gaan met de installatie van zonnepanelen en andere slimme energietechnologieën. Net zoals je zou letten op de veiligheid van een kinderzitje voor je auto, moet je ook aandacht besteden aan de cyberveiligheid van je zonnepaneelsysteem. Dit betekent dat je niet alleen moet vertrouwen op de fabrikanten, maar ook zelf proactief stappen moet ondernemen om je digitale veiligheid te waarborgen​.

Begrippenlijst: Sleutelwoorden uitgelegd

• Omvormer: Een apparaat dat de gelijkstroom (DC) van zonnepanelen omzet in wisselstroom (AC) die gebruikt kan worden door het elektriciteitsnet.
• Firmware: De gespecialiseerde software die op hardware zoals omvormers draait en deze apparaten bestuurt.
• NIS2-richtlijn: Een Europese richtlijn die de cyberveiligheid van kritieke infrastructuren, zoals energievoorziening, moet verbeteren.
• Cyber Resilience Act: Een voorgestelde wetgeving van de Europese Unie die de veiligheid van digitale producten, inclusief software, moet verbeteren.
• HEMS (Home Energy Management Systems): Systemen die verschillende energiecomponenten zoals zonnepanelen, batterijen, en laadpalen met elkaar verbinden en beheren via internet.
• Statelijke actor: Een overheid of aan de overheid gelieerde organisatie die cyberaanvallen uitvoert of ondersteunt voor strategische of politieke doeleinden.

Bronnen: topsectorenergie, ftm