Online fraude is uitgegroeid tot een van de meest urgente veiligheidsproblemen van onze tijd. In 2023 registreerde de politie bijna 70.000 aangiften en meldingen, terwijl de totale financiële schade opliep tot €109 miljoen. Wat deze cijfers echter niet vertellen, is dat slechts een fractie van de slachtoffers daadwerkelijk aangifte doet. Zo meldt slechts 20% van de slachtoffers van aankoopfraude zich bij de politie, terwijl dit bij bankhelpdeskfraude rond de 82% ligt. De werkelijke impact is daarom aanzienlijk groter.
De opkomst van online fraude is nauw verbonden met de groeiende digitalisering. Of het nu gaat om financiële transacties, online handel of sociale media, criminelen weten deze digitale ecosystemen feilloos te benutten. De gevolgen zijn niet alleen financieel—vaak in de vorm van gestolen spaargelden—maar ook emotioneel. Slachtoffers voelen zich bedrogen, machteloos en verliezen het vertrouwen in technologie.
De populairste vormen van fraude
De stijging in online fraude wordt aangedreven door een reeks specifieke fraudevormen die zich elk op unieke manieren ontwikkelen. Hier volgt een overzicht van de meest opvallende trends.
1. Aankoop- en verkoopfraude
Met een gemiddelde schade van €250 per geval lijkt deze vorm van fraude relatief klein, maar het enorme aantal incidenten zorgt jaarlijks voor miljoenen euro’s aan verliezen. Vooral nepwebshops en advertenties op sociale media hebben geleid tot een toename in deze fraude. Opvallend is dat criminelen zich steeds vaker richten op minder beveiligde verkoopplatforms, zoals Facebook Marketplace, in plaats van traditionele marktplaatsen.
Marktplaats blijft echter een belangrijk doelwit, ondanks de introductie van beveiligde betaalmethoden. Criminelen weten slachtoffers vaak buiten deze systemen om te lokken via berichtenapps zoals WhatsApp. Dit leidt niet alleen tot financiële verliezen, maar ook tot een groot gevoel van wantrouwen bij consumenten.
2. Phishing en betaalverzoekfraude
Phishing blijft een belangrijk hulpmiddel voor criminelen. Waar voorheen vooral e-mails werden gebruikt, worden tegenwoordig sms-berichten en WhatsApp-berichten ingezet om slachtoffers naar valse websites te lokken. Een trend in 2023 was dat oplichters steeds vaker directe betaalverzoeken sturen in plaats van een link naar een phishingsite. Deze methode blijkt effectief omdat het slachtoffers minder argwanend maakt.
Betaalverzoekfraude—waarbij criminelen slachtoffers vragen om kleine bedragen van bijvoorbeeld 1 cent over te maken—wordt vaak gebruikt in combinatie met social engineering. De criminelen spelen hierbij in op emoties zoals urgentie of medelijden om vertrouwen te winnen.
3. Bankhelpdeskfraude
Bankhelpdeskfraude is een van de schadelijkste vormen van online fraude. Met een gemiddelde schade van €33,7 miljoen per jaar zijn de financiële gevolgen enorm. Oplichters doen zich voor als bankmedewerkers en overtuigen slachtoffers om geld over te maken of gevoelige gegevens te delen. Social engineering speelt hierbij een cruciale rol; criminelen maken vaak gebruik van angst en verwarring om slachtoffers te manipuleren.
4. Sextortion
Sextortion, ofwel afpersing met intieme beelden, blijft een groeiend probleem. Criminelen gebruiken vaak gestolen of gemanipuleerde beelden om slachtoffers te chanteren. Hoewel de financiële schade doorgaans lager is dan bij andere fraudevormen, zijn de emotionele en psychologische gevolgen vaak ernstig. Dit fenomeen treft niet alleen jongeren, maar steeds vaker ook volwassenen die via sociale media worden benaderd.
5. Beleggingsfraude
Met beloften van hoge rendementen weten oplichters slachtoffers te verleiden om grote bedragen te investeren in nepbeleggingen. Deze fraudevorm richt zich vaak op financieel stabiele en hoger opgeleide personen. De schade kan per geval oplopen tot tienduizenden euro’s, wat deze fraudevorm tot een van de meest lucratieve voor criminelen maakt.
De georganiseerde aanpak van fraudeurs
Wat opvalt, is dat veel van deze fraudevormen worden gepleegd door goed georganiseerde criminele groeperingen. Deze groepen opereren vaak vanuit een losse structuur met een vaste kern en een netwerk van faciliteerders, zoals geldezels en technische experts. Een van de belangrijkste tactieken die ze gebruiken, is social engineering, waarmee ze vertrouwen winnen en slachtoffers manipuleren.
De groepen maken ook gebruik van moderne technologieën, zoals Remote Access Tools (RAT's) en geavanceerde phishingtechnieken. Daarnaast speelt de verkoop van gestolen gegevens via het darkweb een cruciale rol in hun operaties. Hier worden persoonlijke gegevens, zoals e-mailadressen en telefoonnummers, verhandeld, wat het voor criminelen makkelijker maakt om hun slachtoffers te lokaliseren en te benaderen.
Een andere opvallende trend is het gebruik van geldezels, vaak jonge mensen die worden geronseld via sociale media of schoolpleinen. Deze geldezels ontvangen kleine vergoedingen in ruil voor het beschikbaar stellen van hun bankrekeningen, waarmee criminele opbrengsten worden witgewassen.
Toekomstige dreigingen
De inzet van nieuwe technologieën, met name kunstmatige intelligentie (AI), zal de komende jaren waarschijnlijk leiden tot een verdere toename van online fraude. AI kan worden gebruikt om overtuigendere phishingmails en realistisch ogende nepwebsites te creëren. Daarnaast kunnen criminelen AI inzetten om persoonlijke gegevens te verzamelen en gerichte aanvallen uit te voeren.
Ook de opkomst van deepfake-technologie vormt een risico. Criminelen kunnen hiermee geloofwaardige video's of audiofragmenten maken, bijvoorbeeld om zich voor te doen als een vertrouwde contactpersoon of leidinggevende. Dit opent de deur naar nieuwe vormen van fraude, zoals geavanceerdere CEO-fraude.
De strijd tegen online fraude
Om online fraude effectief te bestrijden, is samenwerking tussen publieke en private partijen essentieel. Initiatieven zoals het Landelijk Meldpunt Internetoplichting (LMIO) en Project Centurion spelen hierbij een cruciale rol. Deze projecten richten zich niet alleen op opsporing en vervolging, maar ook op preventie en voorlichting.
Een voorbeeld van een succesvolle aanpak is de samenwerking tussen Marktplaats en het LMIO, waarbij tools zijn ontwikkeld om nepadvertenties sneller te detecteren en te verwijderen. Ook het gebruik van civiele procedures tegen geldezels, waarbij zij schadevergoeding moeten betalen aan slachtoffers, blijkt een effectieve maatregel.
Desondanks blijft er werk aan de winkel. Het is essentieel dat criminele groeperingen die verantwoordelijk zijn voor grootschalige fraude in kaart worden gebracht en worden aangepakt. Daarnaast moeten slachtoffers beter worden ondersteund, zowel financieel als emotioneel.
Bescherm jezelf tegen online fraude
Hoewel de verantwoordelijkheid voor het bestrijden van fraude grotendeels bij de overheid en bedrijven ligt, kunnen individuen zelf ook maatregelen nemen om zich te beschermen. Hier zijn enkele tips:
- Blijf alert op verdachte berichten: Klik niet zomaar op links in e-mails of sms-berichten.
- Gebruik veilige betaalmethoden: Maak gebruik van erkende platforms en vermijd directe betalingen via onbekende kanalen.
- Bescherm je persoonlijke gegevens: Deel geen gevoelige informatie via sociale media of onveilige websites.
- Investeer in cybersecurity: Gebruik antivirussoftware en tweefactorauthenticatie om je apparaten en accounts te beveiligen.
Online fraude blijft zich ontwikkelen en vormt een serieuze bedreiging voor burgers en bedrijven. Door nieuwe technologieën en geraffineerde tactieken kunnen criminelen steeds effectievere methoden ontwikkelen om slachtoffers te misleiden. Het is daarom van cruciaal belang om voortdurend alert te blijven en te investeren in preventie, samenwerking en innovatie.
Ontdek meer over cybercrime en het darkweb in onze uitgebreide bibliotheek. Voor een gestructureerd overzicht van relevante onderwerpen kun je terecht op onze onderwerpenpagina, waar je een alfabetisch gerangschikte lijst vindt.